فعالان جهان اسلام که در سال ۱۴۰۱ ابدی شدند

به گزارش قم پرس روزهای پایانی سال ۱۴۰۱ است. اگرچه غم از دست دادن عزیزان در هر جای دنیا سخت و طاقت‌فرسا است و خسرانی برای جامعه محسوب می‌شود، اما از دست دادن آنهایی که سرمایه فکری و فرهنگی یک جامعه محسوب می‌شوند، این خسران را دو چندان می‌کند. در طول سال ۱۴۰۱، در حوزه اسلام در جهان بزرگان و اندیشمندانی را از دست دادیم که شاید سال‌ها جای خالی آنها پر نشود. چرا که اذا مات العالم الفقیه ثلم فی الاسلام ثلمة لایسدها شیء؛ وقتی عالمی فقیه، فوت کند در اسلام رخنه و حفره‌ای ایجاد می‌شود که هیچ چیزی نمی‌تواند جای آن را پر کند. در ادامه یادی خواهیم کرد از بزرگان این حوزه که در یک سال اخیر راهی سفر آخرت شدند:

دانشمند و پژوهشگر حوزه قرآن و قرائات قرآنی

شعبان محمد اسماعیل، دانشمند و پژوهشگر حوزه قرآن و قرائات قرآنی و استاد دانشگاه الازهر مصر ۲۸ خردادماه درگذشت.

محمد اسماعیل که از قاریان برجسته قرآنی در مصر بود، در سال ۱۹۳۹ میلادی در استان الشرقیه مصر متولد شد. او حافظ کل قرآن نیز بود و با تحصیل در دانشکده قرائات الازهر تخصص قرائات و علوم قرآنی را دریافت کرد. محمد اسماعیل سپس در دانشکده شریعت دانشگاه الازهر گواهی عالی مطالعات اسلامی و عربی دریافت کرد و سپس در رشته اصول فقه این دانشگاه مدرک کارشناسی ارشد و دکترای خود را گرفت.

او سپس به عنوان مدرس رشته تجوید و قرائات قرآن در نهادهای وابسته به الازهر و سپس در دانشکده مطالعات اسلامی و عربی این دانشگاه مشغول تحصیل شد تا به درجه استادی رسید و رئیس دپارتمان شریعت اسلامی دانشگاه شد.او از سوی برخی دانشگاه‌های اسلامی در عربستان سعودی و سودان و قطر نیز به همکاری دعوت شد. محمد اسماعیل عضو کمیته تجدید نظر در مصاحف مجمع پژوهش‌های اسلامی الازهر و کمیه موسوعه فقه اسلامی شورای عالی امور اسلامی مصر بود.

محمد اسماعیل استاد ناظر بسیاری از رساله‌های علمی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری بود و در برخی کنفرانس‌های علمی درداخل مصر و خارج آن حضور می‌یافت.بسیاری از حافظان قرآن کریم نزد او قرائات سبع و عشر و بخصوص روایت حفص عن عاصم را فراگرفتند. المدخل لدراسة القرآن والسنة والعلوم الإسلامیة، المدخل إلی علم القراءات و الثقافة الإسلامیة فی ضوء القرآن والسنة، القراءات أحکامها ومصادره، رسم المصحف وضبطه بین التوقیف والاصطلاحات الحدیثة و دراسات حول القرآن والسنة از جمله کتاب‌های اوست.

دو کتاب «مع القرآن الکریم فی رسمه وضبطه» و «أحکام تلاوته و علوم القرآن نشأته وأطوار» نیز متعلق به این استاد فقید زیر چاپ است.

قاری قرآن کریم و مترجم ژاپنی

مگومی شیمادا، قاری قرآن کریم و مترجم ژاپنی آثار شیعی پس از گذراندن یک دوره بیماری ۲۸ خردادماه در بیمارستان توکیو دار فانی را وداع گفت. خانم مگومی شیمادا، قاری قرآن کریم و از محبان اهل بیت (ع) پس از گذراندن یک دوره بیماری در بیمارستان توکیو چشم از جهان فروبست و به دیار باقی شتافت. این بانوی طلبه ژاپنی، ترجمه آثار متعدد شیعی را در کارنامه فعالیت خود دارد.

شیخ یوسف القرضاوی

شیخ یوسف القرضاوی، رئیس سابق اتحادیه جهانی علمای مسلمانان، ۴ مهر ۱۴۰۱ در سن ۹۶ سالگی دار فانی را وداع گفت.

یوسف عبدالله القرضاوی در سال ۱۹۲۶ در یکی از روستاهای حومه محله الکبرای استان غربی مصر، در خانواده‌ای متدّین به دنیا آمد. دو سال بیشتر نداشت که پدرش از دنیا رفت و عمویش سرپرستی او را بر عهده گرفت. در سن پنج سالگی به منظور حفظ قرآن کریم به مکتب خانه‌اش فرستادند و در سن هفت سالگی برای تحصیلات جدید وارد دبستان شد. پیش از آنکه به سن ۱۰ سالگی برسد حافظ کل قرآن کریم شد. در همان دوران کودکی به خاطر آنکه قرآن را خوب تلاوت می‌کرد، اهالی روستا استاد یوسف صدایش می‌کردند.

در سن دوازده سالگی دوره ابتدایی را به پایان رسانید. سپس در شهر طنطا دوره‌های دانش سرای مقدماتی و دانش سرای عالی دینی را گذرانید و برای ادامه تحصیل به قاهره رفت و به دانشکده اصول دین راه یافت و در سال ۱۹۵۲ به اخذ دانشنامه لیسانس با درجه ممتاز موفق شد سپس در رشته دبیری دانشکده زبان عربی ثبت نام کرد و از آنجا نیز به دریافت لیسانس با درجه ممتاز نائل شد.

وی در سال ۱۹۵۷ به مؤسسه تحقیقات و مطالعات زبان عربی وابسته به جامعه کشورهای عربی وارد شد و دیپلم عالی زبان و ادبیات عربی را دریافت کرد و در همین سال‌ها دوره سه ساله دکترای دانشکده اصول دین را نیز با موفقیت در سال ۱۹۶۰ به پایان رسانید.

در سال ۱۹۵۱ سرپرستی امور دینی وزارت اوقاف مصر در رابطه با خطابه و تدریس و سرپرستی مساجد و سردبیری انجمن ائمه جماعات را عهده‌دار شد و در سال ۱۹۵۹ در اداره فرهنگ اسلامی الأزهر مشغول به کار شد و مطبوعات و انتشارات را زیر نظر گرفت و به پاسخگویی سوالات و شبهاتی که از طریق جراید و غیره که پیرامون اسلام مطرح می‌شد، پرداخت و در برنامه‌ریزی دفتر هنری اداره دعوت و ارشاد شرکت کرد.

قرضاوی مسئول انجمن دانشجویان نهضت اسلامی در دانشکده اصول دین و سایر دانشکده‌های دانشگاه الأزهر بود و در نبرد کانال سوئز علیه استعمار انگلیس در کادر فرماندهی اکیپ‌های دانشجویی الأزهر عضویت داشت. او در سال ۱۹۴۹ در روزگار حکومت فاروق زندانی شد. همچنین در دوران حکومت جمال عبدالناصر در سال‌های ۱۹۵۴ و ۱۹۶۲ به زندان رفت.

وی در نوجوانی تحت تأثیر مکتب اخوان المسلمین و شخصیت‌های بارز آن قرار گرفت. بزرگترین شخصیتی که در زندگی فکری و روحی تحت تأثیر او قرار می‌گرفت، امام حسن البنا بود. وقتی که در سال ۱۹۶۵ آزاد شد حکومت نظامی وقت او را از ارتباط گرفتن با مردم از طریق سخنرانی و تدریس ممنوع گردانید و ابزار دیگری به جز قلم برای او باقی نماند. ناگزیر افکار خود را در قالب سلسله مقالات و کتاب‌ها و رساله‌ها در اختیار مردم گذاشت.

استاد دانشگاه الازهر

شیخ اسامه عبدالعظیم، استاد دانشگاه الازهر که به ایجاد نظام آموزشی مبتنی بر عشق به قرآن کریم و حفظ آیات کتاب خدا تأکید داشت، ۱۱ مهرماه دار فانی را وداع گفت. شیخ اسامه عبدالعظیم، متولد ۱۹۴۸ بود و در سن ۷۴ سالگی درگذشت. علت فوت او هنوز به طور رسمی اعلام نشده است.

وی دکترای اصول فقه از دانشکده الهیات الازهر داشت و پس از اتمام تحصیلات خود در این رشته به دانشکده فنی دانشگاه الازهر پیوست و در سال ۱۹۷۶ مدرک لیسانس مهندسی مکانیک گرفت.

عباس انصاری از رهبران شیعیان کشمیر و از مبارزان استقلال‌طلب این منطقه پس از یک دوره بیماری طولانی ۲ آبان ماه در سرینگر دعوت حق را لبیک گفت.وی بنیانگذار و رئیس حزب اتحاد مسلمین جامو-کشمیر هند بود.

مفتی اعظم جمهوری تونس

عثمان بطیخ، مفتی اعظم جمهوری تونس، ۳ آبان‌ماه بر اثر بیماری در بیمارستان در سن ۸۱ سالگی درگذشت. عثمان بطیخ، متولد ۱۷ آوریل ۱۹۴۱ در تونس بود و تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه ابتدایی عرب فرانسوی تونس گذراند و همزمان در مسجد جامع صاحب الطابع به تحصیل علوم دینی پرداخت.

وی سپس در مؤسسه متوسطه «ابن خلدون» به ادامه تحصیل پرداخت و آموزش عالی خود را هم در مدرسه عالی حقوق تونس گذراند و با مدرک کارشناسی حقوق از آنجا فارغ التحصیل شد و سپس به عنوان قاضی دادگاه بدوی در تونس مشغول به کار شد.

مفتی فقید تونس تحصیلات خود را در دانشکده شرع و مبانی دین ادامه داد و در مقطع رشته شریعت فارغ‌التحصیل شد و سپس در همان دانشکده، فقه تطبیقی و سیاست‌های دینی نیز خواند.

رئیس جامعه دارالعلوم کراچی

مفتی رفیع عثمانی، عالم دینی معروف و رئیس جامعه دارالعلوم کراچی ۲۷ آبان ماه در ۸۶ سالگی درگذشت. رفیع عثمانی در سال ۱۹۳۶ در دیوبند به دنیا آمد و صاحب کتاب‌های بسیاری در حوزه اسلام و علوم دینی بود. او از علمای برجسته پاکستان به شمار می‌رفت.پدر مولانا رفیع، محمد شفیع دیوبندی، مفتی اعظم دارالعلوم دیوبند و از چهره‌های پیشگام جنبش پاکستان و مؤسس دارالعلوم کراچی بود.

علامه سید نسیم عطوی

علامه سید نسیم عطوی از عالمان و بنیانگذاران حوزه‌های علمیه در لبنان، ۶ دی‌ماه در بیروت درگذشت. علامه عطوی از شاگران آیت الله خویی و مؤسس سه حوزه علمیه در لبنان بوده است.

اندیشمند فقید پاکستانی

سید ثاقب اکبر معاون شورای همبستگی ملی پاکستان و رئیس مؤسسه علمی - تحقیقاتی البصیره اسلام آباد ۳ اسفند از دنیا رفت.وی که از اندیشمندان فعال پاکستانی در حوزه ترویج تفکر وحدت و تمدن نوین اسلامی بود، به علت بیماری سرطان در یکی از بیمارستان‌های پایتخت پاکستان درگذشت. این فقید پاکستانی در زمینه ترجمه و چاپ بسیاری از کتاب‌های فارسی به زبان اردو در بخش‌های مختلف بویژه در حوزه وحدت و تمدن نوین اسلامی فعالیتی فراموش نشدنی از خود به جای گذاشته است. سید ثاقب اکبر همچنین در برگزاری کنفرانس‌های متعدد بویژه در زمینه قدس و موضوع فلسطین نیز از شخصیت‌های سرآمد اجتماعی و مدنی پاکستان به حساب می‌آمد.

محمد مختار ولد أباه، از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی موریتانی، رئیس دانشگاه مدرن «شنقیط» این کشور و از پیشگامان بنیانگذاری موریتانی جدید بود که ۲ بهمن (۲۲ ژانویه ۲۰۲۳) پس از عمری تلاش در راه آموزش و نشر فرهنگ اسلامی در ۹۹ سالگی درگذشت.وی متولد ۱۹۲۴ در استان «بوتلمیت»( Boutilimit‌) در جنوب موریتانی بود و در خانواده‌ای علمی پرورش یافت.

این عالم موریتانیایی به یادگیری علوم دین و حفظ قرآن روی آورد و مدرک دانشگاهی ادبیات عرب و تمدن را از دانشگاه «محمد خامس» شهر رباط در مراکش دریافت کرد.وی تحصیلات خود را تا مقطع دکترا از دانشگاه سوربن ادامه داد و موضوع پایان‌نامه دکترایش تاریخ ادبیات شریعت اسلامی در موریتانی بود.محمد مختار ولد أباه در تأسیس نخستین دانشکده تربیت اسلامی در موریتانی نقش داشت و از نخستین پیشگامان زبان عربی و فرهنگ اسلامی در کشورش محسوب می‌شد.

وی قرآن را به زبان فرانسه ترجمه کرد و ترجمه وی در ردیف بهترین ترجمه‌های قرآن قرار دارد. همچنین از این عالم موریتانیایی حدود ۵۰ تألیف در زمینه علوم قرآنی، حدیث، سیره، فقه، اصول دین، زبان و شعر به جای مانده است و «تاریخ قرائات قرآن در مشرق و مغرب «و «در رکاب سیره نبوی» (فی موکب السیرة النبویة) از جمله این تألیفات به شمار می‌آید.